Zonnewijzer van de Maand - april 2006

Vroegste tijdvereffeningslus op een zonnewijzer

Christopher St. J.H. Daniel, president van de British Sundial Society, is op zoek gegaan naar de vroegste zonnewijzer met een tijdvereffenigslus.
Hier wordt bedoeld een tijdvereffeningslus waarmee direct de gecorrigeerde tijd op de zonnewijzer is af te lezen. Dit in tegenstelling tot een grafiek of tabel die we op diverse zonnewijzers tegenkomen om deze correctie te verrekenen.

Een van de voorbeelden die aangehaald worden betreft een armillosfeer op een Nederlands schilderij van Nicolaas Verkolje uit 1740.
In de linker benedenhoek is een prachtige armillosfeer afgebeeld met een tijdvereffeningslus.

Op mechanische wijze wordt de zon langs die lus op de juiste plaats aan de hemel weergegeven.
Nu is weliswaar een armillosfeer niet direct als zonnewijzer bedoeld, maar hij functioneert wel als zodanig.

De speurtocht van Daniel heeft nu geleid naar een zonnewijzer uit circa 1716 die aan zijn vraag voldoet.
De zonnewijzer is van Duitse origine en gemaakt door Johann Michael Vogler voor Johann Philipp von Wurzelbau.
Hij bevindt zich in het National Maritime Museum in Greenwich.

Het is een draagbare universele equatoriale zonnewijzer.
In het centrum van de uren- en datumschaal is de tijdvereffeningslus te zien.
Een kraal in het centrum van de cilinder dient als schaduwgever.

Fer de Vries

Literatuur:
1. Christofel St. J.H. Daniel, The equation of time: the invention of the Analemma, a brief history of the subject (part 1), BSS Bulletin vol.17, nr.iii, september 2005.
2. Christofel St. J.H. Daniel, The equation of time: the invention of the Analemma, a brief history of the subject (part 2), BSS Bulletin vol.17, nr.iv, december 2005.
3. Marinus J. Hagen, Zon & Tijd, verzamelwerk van belangrijke artikelen die eerder gepubliceerd zijn in het Bulletin van De Zonnewijzerkring, 1998. We noemen in dit verband.
- De zonnewijzers van David Coster. (Bulletin 12, april 1982)
- Een armillosfeer uit 1740 met lus voor de tijdvereffening. (Bulletin 22, febr. 1985)