Artikel van de Maand - februari 2008

Horizontaal uurplaatje voor het IXe antieke uur

Bijgaande foto toont een papieren zonnewijzertje dat enkele jaren geleden in Italië in een oud boek werd gevonden.
Het blijkt een horizontaal hoogtemetend zonnewijzertje te zijn voor 45 graden noorderbreedte.

Waar "Stili longitudo" staat wordt een gnomon geplaatst met een lengte zoals op de tekening is aangegeven.
Over het plaatje verdeeld is een datumschaal aangebracht.
Het zonnewijzertje is alleen bedoeld om "HORA IX PLANETARIA" aan te geven. Hier wordt daarmee het IXe antieke uur bedoeld. Dat is precies op de helft van de middag.

Het uurplaatje wordt in de eerste helft van de middag horizontaal geplaatst en zo gedraaid dat de schaduwlijn van de gnomon over de juiste datum valt.
Telkens wordt het plaatje een beetje geroteerd tot het eindpunt van de schaduw van de gnomon op de betreffende datum valt. Het is dan het IXe antieke uur.

Bij het uurplaatje hoort een latijnse tekst om het doel van dit beperkte zonnewijzertje uit te leggen.

Horam nonam planetarium hic in pagina exhibeo, que solaris radii auxilio indicabit tempus recitandi pridie matutinum iuxta privileg(ium).

Ik toon op dit blad het negende antieke uur, wat met behulp van de zonnestralen de tijd aangeeft om daags tevoren de metten te zeggen volgens de ontheffing.

De metten werden vroeger al in de nacht gehouden en oude en zieke monniken verkregen het privilege de metten de dag tevoren na het IXe uur te houden.

Bron: Frans Maes, Bulletin van De Zonnewijzerkring 01.3, september 2003.

Fer de Vries