Artikel van de Maand - januari 2008

Uurplaatje van Regiomontanus

Zeer bekend is het uurplaatje van Regiomontanus, waarmee uit een hoogtemeting van de zon de tijd bepaald wordt. Daarbij moeten de datum en de breedtegraad bekend zijn.
Het uurplaatje van Regiomontanus is universeel, dat wil zeggen: het is geschikt voor meerdere breedtegraden in het bereik van 0 tot 66,5 graad.

Typerend is de driehoekige schaal met horizontaal een datumschaal en schuin oplopend een schaal voor de breedtegraad.
Een brachiolus wordt gebruikt om in deze schaal een koord met gewichtje op de juiste breedtegraad en datum in te stellen.

Vanuit deze instelling wordt op een tweede datumschaal naast de uurlijnen een kraal op het strak gehouden koordje ingesteld.

Het uurplaatje wordt verticaal gehouden en de zonshoogte wordt gemeten met behulp van een vizier aan de bovenzijde.
De kraal op het vrijhangende koord geeft in het uurlijnenpatroon dan de tijd aan. Het moet dan wel bekend zijn of het voor- dan wel namiddag is.

Dergelijke uurplaatjes werden vroeger als draagbare zonnewijzer gebruikt en dan uit de hand naar de zon gericht.
De foto hieronder toont een tafelmodel dat handiger in gebruik is.
De aangewezen tijd is 7 uur voormiddag of 5 uur namiddag.

Fer de Vries