Artikel van de Maand - november 2006

Hâfir

In het boek 'Gnomonik der Araber' van Karl Schoy uit 1923 vinden we een beschrijving van bepaalde horizontale zonnewijzers, waar de tijd afgelezen wordt met behulp van de lengte van de schaduw van een verticale gnomon. Zo'n zonnewijzer wordt hâfir genoemd.

Schoy verwijst naar diverse literatuur waaruit blijkt dat dergelijke zonnewijzers al in de middeleeuwen bekend waren.
De tijd wordt dan ook in antieke uren aangegeven.
Zie voor antieke uren ook Artikel van de Maand juli 2005.

Maar ook de Islamitische gebedslijnen komen op deze zonnewijzers voor.
Zie voor deze lijnen ook Artikel van de Maand augustus 2004.

Antieke tijd

Uitgaande van een verticale gnomon is de zonnewijzer datumafhankelijk en er is daarom een datumschaal volgens de tekens van de dierenriem aanwezig.
Deze datumschaal wordt gevormd door lijnen die 30 graden uit elkaar liggen.
Uiteraard kan de datumschaal verder onderverdeeld worden, maar dat is hier in de figuren vanwege de duidelijkheid niet gedaan.

Om de figuur niet te overladen zijn de Islamitsche gebedslijnen voor deze zonnewijzer in een aparte figuur hieronder weergegeven.

Islamitische gebedstijden.  Van binnen naar buiten:  Zuhr,  Asr-i evvel,  Asr-i sâni

Om de zonnewijzer te gebruiken wordt hij horizontaal neergelegd en zo gedraaid dat de schaduw van de gnomon op de betreffende datumlijn valt.
Op het eindpunt van die schaduw wordt dan de tijd afgelezen.

Fer de Vries