Artikel van de Maand - juli 2006

Projectie voor analemmatische en horizontale zonnewijzer

In beide figuren hieronder is de hemelbol te zien met zijn as. Die as is ook de aardas.
Haaks daarop is de equator getekend met enkele uurpunten. Het zijn in werkelijkheid 24 uurpunten, die om de 15 graden liggen.
Voorts zijn aan weerszijden van de equator twee lijntjes getekend die de uiterste waarden voor de zonnedeclinatie aangeven: plus en min 23.5 graad.
Als er meerdere zonnedeclinaties worden uitgezet ontstaat er op de hemelas een complete datumschaal.

De equator wordt nu geprojecteerd op het horizontale vlak.
Links is het een projectie uit het oneindige verticaal naar beneden, rechts is het een projectie langs de hemelas = aardas.

Zowel links als rechts ontstaat een ellips met uurpunten.
Het zijn gelijke ellipsen, alleen de schaal is wat anders. De verhouding tussen de halve lange as en de halve korte as is in beide gevallen gelijk aan sin phi. (phi = breedtegraad)

Op het horizontale vlak is de oriëntatie van de ellips verschillend. Voor de analemmatische zonnewijzer ligt de lange as oost-west, voor de horizontale zonnewijzer ligt de lange as noord-zuid.

De datumschaal op de hemelas wordt ook geprojecteerd.
Bij de analemmatische zonnewijzer wordt dat een datumschaal op het horizontale vlak, waarop een verticale gnomon wordt geplaatst.
De datumschaal in de horizontale zonnewijzer wordt een enkel punt waar de poolstijl komt te staan onder de hoek phi. De poolstijl hoeft dus niet op datum te worden ingesteld.
Hierdoor kunnen ook uurlijnen vanuit het voetpunt van de poolstijl naar de uurpunten worden getekend, terwijl bij een analemmatische zonnewijzer alleen uurpunten op de ellips voor de aflezing gebruikt kunnen worden.

Heeft u het patroon van een analemmatische zonnewijzer voor zonnetijd, dan is daaruit direct de poolstijlzonnewijzer te construeren.
Draai in dit voorbeeld de ellips met de uurpunten 6 tot en met 14 over 90 graden rechtsom en nummer de uurpunten 12 tot en met 20.
Spiegel de uurpunten over de lange as voor de ochtenduren 4 tot en met 11.

Fer de Vries