Artikel van de Maand - juni 2004

Grafiek voor ontwerp van horizontale zonnewijzers

Snel even een zonnewijzer ontwerpen is tegenwoordig met behulp van een computer een fluitje van een cent. Enkele toetsaanslagen voldoen om een complete tekening te voorschijn te toveren.
Hoe anders was dat enkele eeuwen geleden, maar ook toen werden hulpmiddelen toegepast om toch snel een tekening te kunnen maken. Hier ziet u een grafiek om een horizontale zonnewijzer voor een breedtegraad tussen 30 en 60 graden te tekenen.

Hoe dat gaat ziet u in deze tweede figuur, voor de uurlijnen na de middag op een zonnewijzer voor een breedte van 50 graden zuid.
Door het patroon naar beneden toe te spiegelen zijn ook de ochtenduren te vinden.

De figuren hierboven zijn geïnspireerd op het voorbeeld van Regiomontanus uit zijn boek Der Deutsche Kalender des Johannes Regiomontan, dat in 1474 is uitgegeven. Zijn grafiek, beperkt tot breedtes tussen 36 en 56 graden, is hieronder te zien *.
Wat opvalt is dat ook Regiomontanus zijn grafiek tekende voor zonnewijzers op zuidelijke breedtes. Iets dat toch zeker niet gebruikelijk was in die tijd. Of maakte hij een vergissing?
Eigenlijk maakt het niet veel uit. De uurlijnen blijven hetzelfde, alleen de nummering moet voor de juiste breedtegraad worden aangepast.

Fer de Vries

* Uit een facsimile-druk gedateerd 1937