Artikel van de Maand - april 2004

Tweemaal hetzelfde patroon

Gewoonlijk wijst een zonnewijzer de tijd aan in uren, maar deze horizontale zonnewijzer geeft de uurhoek in graden aan.
Dit voorbeeld is voor 52 graden gemaakt en kan zowel op noorderbreedte als op zuiderbreedte worden gebruikt. U moet alleen even weten welk deel voormiddag en welk deel namiddag de uurhoek aangeeft.

Daarnaast zijn op de zonnewijzer declinatielijnen aangebracht die eveneens in graden zijn verdeeld.
De reeks is zelfs veel groter dan de zon in werkelijkheid ooit kan doorlopen, maar dat laat mooi zien hoe de vorm van declinatie- of datumlijnen kan veranderen van hyperbool in parabool en ellips.
Let hierbij op voor welk jaargetijde de declinatielijnen geldig zijn.

De stijldriehoek voor deze horizontale zonnewijzer kan er uit zien als in de figuur hieronder is weergegeven.
Een index op de poolstijl dient voor de aflezing van de zonsdeclinatie.

Deze zonnewijzer wordt nu aan één zijde rond de oost-west lijn opgetild over een hoek van 90 - 52 = 38 graden en hij komt dan te staan zoals hier te zien is.

En de stand van de stijldriehoek wordt dan:

Het resultaat is dat de oorspronkelijke poolstijl nu verticaal staat en dat deze zonnewijzer nu het azimut en de hoogte van de zon aangeeft.

Dit spel leert ons ook dat wiskundig gezien de vorm van uurlijnen en declinatielijnen gelijk is aan de vorm van azimut- en hoogtelijnen.

Een historische exemplaar van een zonnewijzer met dergelijke uurhoeklijnen en declinatielijnen is te zien in Maassluis.
Een beschrijving daarvan vindt u in de rubriek Zonnewijzer van de Maand januari 2004.

Fer de Vries