Artikel van de Maand - maart 2004

De schaduw loopt terug

Op een zonnige dag staat een gnomonist in Utrecht op de analemmatische zonnewijzer op het Janskerkhof en hij leest niet alleen de tijd af maar hij volgt ook de loop van zijn schaduw over de zonnewijzer. En die loopt rechtsom en anders had hij ook niet verwacht.
Maar dit experimentje zou in Kaapstad laten zien dat daar de schaduw linksom loopt.

Nog leuker wordt het tussen de twee keerkringen, in de tropen dus.
Afhankelijk van de datum loopt zijn schaduw rechtsom of linksom en op sommige dagen loopt zijn schaduw eerst rechtsom, dan linksom en dan weer rechtsom. Of net andersom in de volgorde linksom, rechtsom, linksom.
Dit veranderen van de richting van de schaduw heet retrogradatie.

Wilt u dit verschijnsel zelf zien zonder naar de tropen af te reizen?
Maak dan een model van een analemmatsche zonnewijzer voor bijvoorbeeld 18 graden noorderbreedte en inclineer die met (uw breedtegraad - 18) graden. Uw model staat dan evenwijdig aan het horizontale vlak op 18 graden noorderbreedte en u kunt op die zonnewijzer zien wat er op 18 graden noorderbreedte op het horizontale vlak gebeurt.

De datumschaal op deze analemmatische zonnewijzer valt voor een deel buiten de ellips en op die datums kunt u de retrogradatie zelf zien.

Als de zon opkomt gaat de schaduw eerst rechtsom tot het tijdstip dat de schaduwlijn de ellips raakt, gaat dan linksom tot de schaduwlijn de ellips aan de andere zijde raakt en gaat dan weer rechtsom tot de zon onder is. In de serie figuren hieronder is dit leuke spel weergegeven, maar op een model is het nog leuker om te zien.

Het teruglopen van de zon wordt ook in de bijbel vermeld. Koning Hizkia ontvangt een teken uit de hemel wanneer de zon tien treden (graden?) terugwaarts gaat (II Koningen XX, 9-11).

Fer de Vries